In Tuindorp Leest nr. 4 2019 treft u een artikel aan over het plaatsen van de eerste Stolpersteine in Tuindorp op 6 oktober 2019. De ruimte in het blad was echter te beperkt om de bronvermelding op te nemen. Onderstaand het artikel, aangevuld met deze informatie.
Stolpersteine: “Je struikelt met je hoofd en je hart”
Stolpersteine zijn gedenktekens die worden aangebracht in het trottoir voor de vroegere woonhuizen van mensen die door de nazi’s verdreven, gedeporteerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven zijn.
Op de kop van een betonnen steen van 10 x 10 cm zit een messing plaatje, waarin de naam, geboortedatum, deportatiedatum, plaats en datum van het overlijden zijn gestanst. In 1995 plaatste de Duitse kunstenaar Gunter Demnig voor het stadhuis van zijn woonplaats Keulen de eerste Stolpersteine. Sindsdien heeft dit project een grote vlucht genomen. Het is een over geheel Europa verspreid monument voor de slachtoffers van het nationaal socialisme. Een veelzeggende verklaring voor de naam Stolpersteine of struikelstenen is: “Man fällt nicht über die Stolpersteine, du stolperst mit dem Kopf und dem Herzen” ofwel “Men valt niet over de Stolpersteine, je struikelt met je hoofd en je hart”
Crowdfundingactie van het Bonifatiuscollege
In november 2018 startte een groep van 20 geschiedenisleerlingen van het Bonifatiuscollege, begeleid door het herdenkingscomité Utrecht-Oost, een project om meer van deze stenen in Utrecht te plaatsen. Nu de tijd verstrijkt is de Jodenvervolging een onderwerp dat niet vergeten mag worden, maar juist moet worden herdacht, aldus de leerlingen. Door middel van onderzoek, crowdfunding en campagne voeren, brachten zij de middelen bijeen om een veertigtal stenen in Utrecht te laten plaatsen. Op de lijst: Prof. Pullelaan 9 Tuindorp.
Stolpersteine voor de familie Kupferschlag
In 1939 vluchtte de familie Kupferschlag vanuit Duitsland naar Tuindorp dat nog onder Maartensdijk viel. De familie bestond uit Karl Werner (9 jaar), zijn ouders Friedrich Joseph en Johanna Hildegard, en zijn grootouders Eli Emil en Helene Sara. Zij verbleven korte tijd op de Fuchslaan en stonden later geregistreerd op de Pullelaan 9. Helene Sara overleed in februari 1942 (vermoedelijk een natuurlijke dood) en werd op de Joodse begraafplaats aan het Zandpad begraven. Van Eli Emil is bekend dat hij nog enkele (onderduik)adressen had in Amsterdam, alvorens hij naar Auschwitz werd gedeporteerd en op 19 februari vermoord. Ondertussen mocht Karl Werner vanaf september 1941 geen onderwijs meer volgen en werden de leefomstandigheden steeds slechter. Tuindorp telde in die periode ca. 50 Joodse gezinnen; vanaf mei 1942 werden zij gedwongen een Jodenster te dragen. Joden die niet wilden of konden onderduiken, werden vanaf oktober van dat jaar door de nazi’s uit hun huizen gesleurd. Hun woningen werden geconfisqueerd, hun bezittingen centraal opgeslagen, verkwanseld of gestolen. Op 2 maart 1943 werd de toen 12-jarige Karl Werner met zijn ouders vanuit Westerbork gedeporteerd naar Sobibor, waar zij allen op 5 maart zijn vermoord. De familie Kupferschlag is vereeuwigd op het Joods Monument bij het Spoorwegmuseum.
Op 6 oktober aanstaande worden hun namen door Gunter Demnig naar huis gebracht. Het exacte tijdstip van plaatsing van de Stolpersteine in de Pullelaan is niet aan te geven, maar ligt tussen 12.00 en 14.00 uur.
Informatiebronnen
- Enkele leerlingen en een docent van het Bonifaciuscollege verstrekten schriftelijke en mondelinge informatie over het schoolproject, de geschiedenis van de familie Kupferschlag en de crowdfundingactie.
- Mijnie Borghstijn, contactpersoon van het Herdenkingscomité Utrecht Oost (mborghstijn@gmail.com) begeleidde het project en streeft naar uitbreiding op andere scholen.
- De site van het Joods Monument (www.joodsmonument.nl) en andere relevante sites, o.a. m.b.t. Gunter Demnig.
- Het boek Tuindorp van Rob Hufen Hzn.
Tenslotte: een TL-lezer attendeerde ons ondermeer op de volgende bronnen voor geïnteresseerden: